Cıyırma cıldan artık zamannı için de, anı atı gazetleni betlerinden tüşmey, kesi da televideniyanı hayırından alanı üylerinde sıylı konak bola, bu sagatlaga deri da köplege belgisiz seyirlik işleni bla adamlanı üslerinden alamat uşakla bardıra, Kabartı-Malkarda bla Karaçay-Çerkesiyada caşaganlanı kuvandırganlay keledi. Ala va milletibizni, kollarına çırak alıp, adamlanı carıklandırıvga bek birinçi col salgan tavuşluk keleçilerini, Malkarnı bla Karaçaynı halkını işi üçün canların kanların ayamay küreşgen ötgür caşlarını, emegenleni öltürüp, bizni caşavubuzdan osal zatlanı barısın da kuruthan Örüzmekni kesiça, şöndü rolü nartlanı-alimleni bla cazıvçulanı üslerindendile.

Har zamanda da universitetni zaplarında zakiy alimle, avditoriyalarında studentle, aş üylede şapalık etgen tişirıvla, şkolçula barısı da, bitev har zatnı da unutup, soluvların almay, aña alay tıñılaydıla. Ol a, ayhay da, kesine tartadı. Calan da, kün tiygenley, seyirlik ışarıvu, bir kesek mudahırak ese da, ogurlu karamı bla da, akıllı da, çıraklaça canñan ullu, oyumlu da közleri bla da, bek başı va  har zatdan da añılavu, teren bilimi bolganı emda ol anı üsünden aythan caşırın duniyanı maganasın usta añılata bilgeni bla da.

Aythanları va bek seyirlik zatlanı üslerindendile: bizni halklarıbıznı alamat kulturararını, aythılık adamlarını üslerindendile. Ol filologiya ilmulanı doktorudu, kesi va Bittirlanı Şamsüdünnü kızı Tamaradı, gumanitar tintivleni Kabartı-Malkar institutunu Malkar literatura bölümünü tamatasıdı.

Bir kavumla anı aythanlarına tıñılay, har zatnı da kelişdirip, bılay ariuv, bılay usta, bılay tap söleşirge bu kayda üyrenñen bolur dep, başların çaykap, seyir oguna etedile, ayhay da, til kesi allına bir zat da etalmazlıgın, ol calan da mıyını buyrugun tolturganın, halkda aytıvçularıça, akılında bolgannı aytıp, tışına çıgarganın unutup. Alay ese va  kimni da kesine tıñılata bilirça, ariuv da, usta da söleşirge calanda ullu kulturaları, ilmu canı bla alıp aythanda va  söz neni üsünden bara ese da, ol canı bla teren da, tıñılı da bilimleri bolgan adamlanı kollarından keledi.

Ol bilim degenibiz a, belgilisiça, colda atılıp neda anabıznı kübürüne salınıp turmaydı. Anı va bilirge süye ese, kıynalırma dep, korkmay ese, neda erinmey ese, arımay-talmay küreşip, adam kesi izlep tabadı. Ol a, barıbız da bilgenlikden, «okugan akıl okuydu» - dep, halkda aytılıvçusuça, tohtamay izlevnü, bilim alıvnu, anı başınga mıyıña, akılıña ne kadar köp cıyışdırıvnu colun saylavdu. Şkolda, universitetde, caşavda da bilim alırga, köp bilirge, köp okurga itinmeklikdi.

Anı teñlerinden köpleça, Tamara da Kazahstanda tuvgandı. Üyürleri bla Kavkazga kaythanlarında va, aña calanda beş cıl bola edi. Şkolnu va Bittirlanı Şamsüdün üyürü bla köçgünçülükden kaythandan sora, bu tohtaşhan elde, Gerpegejde boşagandı. Andan arı va  universitet, tilden bla literaturadan Orus-Malkar bölüm. Bılayda söznü küçüne bla ariuvluguna süymeklik anı cüregine sabiylikden okuna tüyrelgeni horlagan bolur edi. Bek başı va - til bla baylamlı bolgan, ol neden da bek süygen literatura savlay akılın biylegeni edi. Ol türlü süymeklikge va colnu keslerini seyirlik comakları, tavruhları bla anı ınnası bla appası salgandıla. Ana tilibizni bla sözübüznü ariuvlugun da bek alga aladan sezgendi.

1975 cılda Tamara universitetni kızıl diplom bla boşaydı. Ol aspiranturaga barırga murat etedi, alay ol kezivde anası ölüp, buşuvlu boladı. Şaharnı koyup, buşuv seleytnçi eki-üç aynı elde tururga tüşedi. Anı nasiyhatçısı emda ustazı, Professor Ahmatlanı Haşimni caşı İbragim, KMKU-nu Malkar til em literatura kafedrasını tamatası, kıznı üsünden taza da atasıça kaygıradı. Ol elge kesi kelip, anı bla tıñılı söleşip, Bakuga barırga kereklisin añılatadı. Alay bla universitetni köp bolmay boşagan kız Azerbaycannı ara şaharında kıral universitetni aspirantı boladı.

Anı murdoru - halk çıgarmaçılıkdan - folklordan başlanñan Malkar prozanı aynıvu bitev har canı bla da tıñılı tintilgen dissertatsiyasın biyik daracada koruvlagandan sora, alim kız gumanitar tintivleni Kabartı-Malkar institutunu folklor em literatura bölümünde tamata ilmu kullukçu bolup işlep başlagandı. Ayhay da, «işlep başlagandı» dep, Bittirlanı Tamara bla baylamlı aytılgan bu bürokrat sözle aña artallıda kelişmeydile, nekde-gende ol işlegen etmegendi, Türk tilni söz baylıgını bla tarıhını kün nürüça tamaşalık ariuv da, keñ da duniyasına batılgandı. Ol, alim tişiruv, okuvun, bilimin ösdürüvnü tohtatmagandı - endi va köbüsünde halkladan çıkgan belgili neda az okuna belgili adamlanı, Şarknı zakiy poetlerini poemaların bla nazmuların emda halk eposnu çıgarmaların bir kere ugay, kaytarıp-kaytarıp okuv bla ösdürgendi bilimin.

Tamara Nalçikden bla Mahaçkaladan, Vladikavkazdan bla Bakudan sora da, Moskvanı bla Peterburgnu arhivlerinde bla bibliotekalarında köp zamanın ozdurgandı. Bizni halkıbıznı kultura caşavunu ertteden kala kelgen baylıgın, kitapla etip, kesibizge kay-targandı. Çıkgan cılında okuna bek az tübegen kitaplanı sanına kirgen, calanda Malkarnı ugay, bitev Kavkaznı okuna literatura haznası bla bek igi caşlarından-internatsionalistlerinden birine sanalgan, kesini zamanında Sever Kavkaznı istoriyasında alçı köz karamları bolgan adamlanı barısın da birikdirgen «Soyuz obedinennıh gortsev» degen liberal-politika partiyanı kurarga kolundan kelgen tavlunu üsünden «Basiyat Şahanov» degen kitabı, «Karaçayevo-balkarskiye deyateli kulturı XIX-XX vv.» degen eki tomlugu, Karaçay-Malkar literaturanı istoriyasından «İtil suvu aga turur» degen oçerkle cıyımdıgı em başhaları alay bla çıkgandıla.

Bittirlanı kız türlü-türlü ilmu konferentsiyalanı, seminarlanı bla simpozivmlanı işlerine terk-terk katışadı, televideniye em radio bla söleşedi, gazetlede bla curnallada birinçi Malkar em Karaçay carıklandırıvçulanı üslerinden, şöndügülü cazıvçulanı bla poetleni üslerinden, Sever Kavkaznı halklarını, bitev da Türk duniyanı kulturalarını bir birge sebeplik etivlerini emda bir birni bayıklandırıvlarını üslerinden materialla basmalaydı. Anı karındaş respublikalanı universitetlerinde lektsiyala okurga çakıradıla. Har cerde da alimle anı kollegaları Bittirlanı Tamara daracalı alim bolgandan sora da, bilimli tavuşluk lektor, seyirlik uşak nöger bolganın da belgileydile.

İnguşetiyanı ara şaharı Magasda 2000 cılda birinçi İnguşlu etnograf, carıklandırıvçu Çah Ahriyev tuvganlı 150-cıllıgına atalgan Bitevrossey ilmu konferentsiya bolgandı. Anda İnguşetiyanı respublikalı gazeti «Serdalo» bılay cazgandı: «Filologiya ilmulanı doktoru, RAN-nı Kabartı-Malkar ilmu Arasını Karaçay-Malkar folklor em literatura bölümünü ilmu kullukçusu Bittirlanı Şamsüdünnü kızı Tamaranı söleşiv seyirlik da, kıymatlı da edi. Ol «Çah Ahriyev bla Şahanlanı Abay - niyet karındaşlıknı başlavçula» degen temaga doklad etgendi. Karındaş respublikadan kelgen konak tişirıv İnguş Respublikanı Prezidenti Ruslan Avşevha Şahanlanı Basiyatnı «Saylama» kitabın saugaga bergendi. Anda İnguş halknı izlemlerin koruvlavga atalgan köp seyirlik betle bardıla».

- Belgilisiça, İnguşetiyanı cañı ara şaharı Magasnı kuruluşu başlanñanda, aña Kavkaznı honşuda caşagan halklarını keleçileri tiri katışhandıla, - deydi Tamara, - anı bla baylamlı ırazı bolganlarını belgisine Magasda karındaş halklanı atları atalgan oramla da bardıla. İnguş Respublikanı konferentsiyanı işine tiri katışhan birinçi Prezidenti Ruslan Avşev bla uşakda şaharnı meriyasında bizni, Malkarlılanı üsübüzden, nek ese da, artallı da unuthandıla degen edim. Ol bolumnu tüzetirbiz dep, maña söz bergen edi. Andan sora Magasda oramladan birine «Malkar» oram dep atagandıla.

2004 cılda üçünçü iyulda «Serdalo» gazetde Mariyam Yalharoyevanı Şahanlanı Basiyat tuvganlı 125-cıllıgına atalıp, «Drug i zaщitnik gortsa» degen ullu statyası basmalanñan edi. Ol bıllay sözle bla boşaladı: «İnternatsionalist em gumanist Şahanlanı Basiyatnı atı bizde, İnguşetiyada ömürlede da unutulmazça etilse, bek igi bolluk edi. Anı bla biz Malkarnı kızıv cüreginde bizge da cer erkin tabılgan mahtavlu caşına ullu hurmet etgenibizni körgüztürükbüz».

Bılayda bu statyanı gazetde çıgıvuna, eştada, Bittirlanı Tamaranı İnguşetiyanı ilmu bla küreşgen adamlarını bla jurnalistlerini eslerin bizni halklarıbıznı tavuşluk keleçilerini şuyohluklarına bla niyet birliklerine burdurgan söleşivü da sebeplik etgen bolur edi.

1999 cılda sentyabr ayda caş alim tişiruv, endi va Mahaçkalada bıllay temaga doktor dissertatsiyasın koruvlagandı: «Karaçay-Malkar literaturanı niyet-kultura murdorları». Dagıstannı belgili alimlerinden biri, filologiya ilmulanı doktoru Akbiyev, Bittirlanı Tamaranı dissertatsiyasını üsünden bılay cazgandı: «İlmu bla küreşgen bu tişirıvnu ullu iş köllülügü artık da seyir etdiredi... Ol kesini ilmu işinde Karaçaynı bla Malkarnı, Stavropolnu bla Dagıstannı, Moskvanı bla Sankt-Peterburgnu kıral arhivlerinde tabılgan bek kerekli da, bagalı da materiallanı hayırlanñandı. Eski basma bla çıgarılgan kitaplanı betlerinde, aladan sora da Zapad Evropanı bla Cuvuk Vostoknu kırallarını jurnallarında algın zamanlada basmalanñan bildirivlege bla şartlaga da Bittirlanı kız es burmay koymagandı». Belgili, alanı arasında ilmulanı doktorlarından altısı bolgan alimleni 12-sinden kuralgan, Dissertatsiya sovet ilmu işni baş bolumları bla oyumları Sever Kavkaznı halklarını literaturalarını istoriyasın kuravda, vuzda ençi kurslanı bla seminarlanı bardırıvda, okuv-metodika posobiyalanı caraşdırıvda hayırlanılırga bollukların bir kibik ırazılıkda belgilegendi.

Anı başçılıgı bla «Malkar literaturanı istoriyası» degen ekitomluk cazılgandı. Tamaranı bölümünde işlegenle Karaçay-Kalkar literaturovedeniyanı türlü-türlü maganalı problemaları bla katı küreşedile. Tamara kesi va respublikada şöndüge deri kişi da tintip küreşmegen cañı temaga köre işleydi, anı maganasın bılay kuraşdırıp aytırga bollukdu: «Svetskiy vzglyad na duhovnuyu literaturu». Biz a bu işi da cetişimli boluruna ışanabız.

Carsıvga, köp kızla, tişirıvla da ilmuga, professional kareraga, politikaga bla biznesge can atıp, üyür caşavlarına, cuvuklarına bla şuyohlarına, niyet duniyalarına tiyişli es burmay, kesleri keslerin carlı etedile. Bittirlanı Şamsüdünnü kızı va işine can atıp, kalgan zatlanı barısın da unutup, kesini başına hata tüşürgenleden tüyüldü. Ol gitçelikden okuna har zatnı da bir kibik tap eterge üyrenñendi, adamnı har nesi da adamça bolurga tiyişlidi. Ol a halknı akıl sözünü özegidi, kız kesi da ol küyde, aña köre ösgendi. Anı har zatı da adamça bolganı da andandı - süygen işi, kaygırıvlu kelin, ahşı üy biyçe, tavuşluk ana bolganı da, cuvukları bla ahluları aña ariv közden karaganları da. Ol zatlanı barısı da Bittirlanı Tamaraga, alim kızga, bilimli tişirıvga, küç-karuv beredile, anı sıyın-namısın da, adamlık daracasın da kötürüp, süydürgen da etedile.