Ömürleni uzagına – taşa da, turu da – Karaçay-Malkar halkga karşçı kazavat barıb turgandı. Bügün da baradı ol kazavat – bizni dump etib, candet curtubuzga iye bolur üçün. Kallay küçle emda bizni bla ala kalay küreşgenlerin halkıbıznı köbüsü bilmeydi. Üydegisin asrar üçün, canın haram etib, baş költürmey kara işlede urunñan bir tüz tavluga cuk aytuv cokdu. Ol üydegisin ayaklandırırga, okuturga, baş bilim aldırırga küreşedi.
Cañız, ol alay dıgalas etib, universitetlede, akademiyalada okuthan sabiyleri, duniyanı da körüb, okuvlu-bilimli-diplomlu bolgan sabiyleri, halk üçün otha-suvga kirirça nek bolmaydıla artda? «Kan bla kirgen can bla çıgad» degenley, millet sezim sabiyge gitçelikden siñdirilmegeninde bolur kıyınlık. Anı üçün bolur, okuvlula-bilimlile köb bolganlıkga, halknı caklarga adam tabılmaganı.
Tebsi canında omak söleşe bilgen intelligentsiya, işge cetgenley, «til tutub» tohtaydı. Artıksız da meni çamlandırgan gumanitar intelligentsiyadı – cazıvçula, tarihçile, rejisserla, ökülle, ustazla, imamla – aytırga, Söz bla, Avaz bla halknı saklarga, caklarga da borçlula. Millet añısı-esi, okuvu-bilimi, fahmusu-ustalıgı, beti-ötü, tini-ruhu küçlü bolub, Hak üçün ölürge hazır bolub, halknı allında bargan erkeç kavumga, aydın kavumga aytadıla intelligentsiya deb. Barmıdı bizde allay intelligentsiya?
Bar ese, halkıbızga bıllay bir kir calgan dav aytılgan sagatda, «közün sokur, kulagın sañırav» etib, kara tıñılavnu basıb kalay turadı? Halkına aman aytılgannı ol kesine aman aytılganña sanay bolmazmı? Ogese, bizge aytılgan calgan davlanı bile bolmazmı ol? Bilmey ese, bir kavumun esge salayım. Bu davla köçürülgen-sürülgen halklaga 1991 cıl Ereseyde [Rossiyada] reabilitatsiya zakon çıkgandan sora salınñan davladıla.
Kabartıdan Gonov deb bir «alim» doktorluk dissertatsiyasında Karaçay-Malkar halknı köçürgenlerin-sürgenlerin tüz etgendile deb cazadı;
Moskvadan televizion jurnalistle Masük, Dorenko bir-biri ızından kele-kelib, «Karaçaylıla, Oruslulaga kıyınlık cetdiredile» deb, Karaçaynı Orusha, kralga da erşi körgüztürça, teleberivle bardıradıla;
Moskvada «Novaya gazetanı» kullukçusu Latinina «Karaçaylılanı Orusha dertleri bardı, 30 Orus elni küçlegenle, banditlelle, terroristlelle, tavlada caşınıb, Rossiyaga çabıvul eterge hazırdıla» deb, kayda bolmagan ötürüknü basmalaydı, kralnı, başha halklanı da bizge üsdürüb küreşedi;
APN [Agentstvo politiçeskih novostey – siyaset cañılıklanı agentstvosu] «Karaçayevo-Çerkesiya: «Burnaya politiçekaya jizn» statyasında-makalesinde andan da hılımılı zatlanı cazadı;
LDPR partiyanı tamadası, Rossiya Federatsiyanı da parlamentini başçılarından biri Jirinovskiy kesini «Obraşçeniye k mujçinam Kavkaza» publitsistika şedevrinde-oyumunda «Bügün Karaçaylıla, Çerkeslileni, Oruslulanı da tonayla, öltürelle» deb cazadı;
Kabartı-Malkar pravitelstvonu gumanitar tintiv institutunu bir konferentsiyasında «Karaçaylıla bla Malkarlıla, Kabartını cerin küçleb turadıla» deb aytılınadı;
Moskvada gumanitar tintivleni Akademiyası Svarants deb bir Ermenlini «Pantürkizm v geostrategii Turtsii na Kavkaze» atlı kitabın çıgargandı. Anda Rossiyanı Türk halklarını camagat organizatsiyaları [Karaçay, Malkar organizatsiyala da alanı içinde] Türk tahsaçı [casus] organlaga işleydile deb cazıladı. Alay bla, Orus halkga, kralga da bizni duşman etib körgüzedi;
Mazukabzov [Habezden Çerkesli, busagatda Amerikada caşaydı] başçılık etgen Kavkazweb atlı internet-saytda, har kün sayın degença, Karaçaylılaga, Malkarlılaga karşçı bir kir, ötürük zat aytılınadı. Anı kısha maganası: Karaçaynı kalgan Kavkaz milletlege, Orusha, kralga da duşman etib körgüzüv; Karaçay – dinçileni-banditleni uyasıdı, anda «çistka-tazalav» bardırırga kerekdi deb, kral korkuvsuzluknu organların bizge üsdürüb küreşiv.
Bizni halkga kayda ötürüknü-kirni cagıb küreşgen bu başında aytılgan cavladan biri da südge-mahkemege berilmegendi.
Carıla eseñ buzul degença, duşmanla aythan ötürükle azlık etgença, ötürüknü kuraşdırgan, caygan onovçula, alimle, cazıvçula kesibizni içibizden da çıgadıla. Agaçnı kesinden çüy etib cargança bir zatdı bu.
«Orus-Kavkaz kazavatnı közüvünde 100 Çerkes el tüb etilgendi. Endi alaylada Karaçaylıla caşaydıla». Munu aythan KÇR-ni prezidenti Batdı uludu, deb bildiredi Kavkazveb internet sayt.
«Orusha koşulgunçu Karaçaynı krallıgı bolmagandı». Kesini basmaga hazırlagan kitabında cazadı bılay alim K-M. Aliy ulu.
Tarihçi R.Hatuyev da «Karaçay üy başından bir koy berib turgandı Kabartıga, Kabartı Karaçaynı cavladan saklab turganı üçün» deb, cazadı.
Mokalanı Magomet da [Malkarlı, «Miñi-Tav» jurnalnı redaktoru] «Radio Svobodaga» intervüsunda [röportajında] «Karaçay bla Malkar ömürde da bir bolluk tüldüle... Nemesle [Almanla] kelgenlerinde, Karaçay-Malkar respublikanı kuragan edile. Karaçaylıla va, söznü «Malkar» degenin keterib, kuru Karaçay respublika deb koygan edile... Karaçaylıladan ese, bizge Kabartılıla cuvukdula» deydi. Moka ulu jurnalga redaktor bolganlay, em birinçi etgen işi – «jurnal Karaçay-Malkar tilde çıgadı» degende «Karaçay» degennni ketergenidi. Karaçaynı allay bir süymegen adamga dagıda «Karaçay-Çerkes Respublikanı Halk Poeti» at atalganı seyir tülmüdü!?
Karaçay poeziyanı antologiyasın caraşdırgan Bayramuklanı Fatima da, Karaçay poeziyanı ertde zamanladan tül, bir eki ömürnü mından algadan başlaydı – Kagıylanı Nazifa tabhan Kalturnu nazmularından. Alay a Nazifanı «Kürenli Cazuvla» kitabında andan algarak ömürleden nazmuçula da bardıla: Tram Han [12. ömür], Zurum biyçe [14. ömür], Akbilek Biyçe [14. ömür], Goşayah Biyçe [16. ömür]. Nazifanı kitabı 9-çu ömürde caşagan Kara Bulgarlı Mikail Şamsi Baştu bla başlanadı. Mikailni «Şan Kızı Destanı» kitabın men Türkden keltirtgenme. Kitab 882 cıl Türkü tilde cazılıb boşalgandı. Kitabnı al sözünde bılay çertiledi: «Kavkazda kalgan protobolgarlanı-börücanlanı tuvdukları Karaçaylıla bla Malkarlıladıla». Alay bla bizni bügünñe belgili adabiyatıbız 9-çu ömürden başlanadı. Kim biledi, andan algadan da kaynakla tabılıb kalırla – biz Türk halkbız – tamırıbız bek eski zamanladan keledi.
Bu zatlanı barın da ne üçün tizeme? Kulturabıznı sıylı kullukçuları, respublikabıznı halk poetleri, cazıvçula, alimle, millet ökülle! Biz bu tıñılavdan tıñılab tursak, ahırıbız kalay bolur? Bütev halkıbızga bıllay bir aman aytılgan sagatda, Karaçay-Çerkes Cumhuriyetni parlamenti [carımı Karaçaylıdı], prezidenti [Karaçaylıdı] ne üçün tıñılab tura bolurla? Ogese, Karaçayga aman aytılgannı ala keslerine aman aytılganña sanay bolmazlamı? Ogese, alanı Karaçay halk saylagan bolmazmı?
Cıyırmadan artık cılnı Karaçay til bla adabiyatdan ders kitabla çıkmaydıla. Bügünñü künñe kelişgen ders kitablanı hazırlarga, çıgarırga da kerekdi. Alaysız, entda bir cıyırma cılnı bolum türlenmey bılay barsa, Karaçay tilde okuyalgan, cazalgan bolluk tüldü. Kuvgun eterça zat tülmüdü bu? İlmubuz, adabiyatıbız da kimge kerekdi, anı okur halkıbız kalmasa? Biz kallay alimlebiz, tarihçilebiz, cazıvçulabız tüzün aytırga korka esek? Kerti tarihçi, cazıvçu, kerti intelligent halknı, zamannı da allında baradı. Biz a tamblaga karagan koy, bügünübüznü da körgüztürge korkub, tünenegi tarihibizni-istoriyabıznı tintgen kibik etebiz. Anı da korka-korka; Tegeyli ne aytır, Çerkesli ne aytır dey. Karaçaylıla, bizge ne bolgandı?
Duşmanlarıbızga cuk aytalmaybız, Amantişleribizge cuk etalmaybız, bazar katınlaça tarıgıb aylanñan bolmasa. Biz kişige ötürük dav aytmaybız, bir halknı ne cerine, ne tarihine, ne kulturasına cutlanmaybız. Karçanı zamanından başlab da, kesibizni koruvlayalmay küreşebiz. Karça, Bashandan nek ketgenin bilmegen barmıdı? 1828 cıl Karaçayga taşa colla bla Orus askerni alıb kelgen a kim edi? Kabartı biy Atajukin. Ömürleni uzagına bizge çabıvulla etib turganla kimle bolgandıla? Cattay curtubuznu kimleden koruvlagandı? 1944 cıl «Malkarlıla başdan ayak banditdile, alanı köçürürge-sürürge kerekdi» deb Beriyaga pismo cazgan Kabartı-Malkarnı başçısı Kumehov Kabartılı tülmü edi? Malkarnı köçürtüb, anı cerine iye bolur dıgalas. Bügün da Malkar rayonlanı, elleni ızına süyelirge koymaganla Kabartı onovçula tülmüdüle? Karaçay ızına kayıthan sagatda, bizni tuvgan tavlarıbızga iymez dıgalas etgenle kimle edile? Karaçay 1957 cıl 14 - cıllık sürgünden curtuna kayıthan sagatda, «Karaçay Oblastnı ızına kurarga» deb cazılgan begimni caşırgan Çerkesli Kardanov tülmü edi? Alay bla kuru Karaçayga coralanñan açha bütev Karaçay-Çerkes Oblastha çaçılıb ketmedimi? Bügün da Karaçaynı aman betden körgüztürge küreşgenle va kimledile?
«Calınıb cavdan kalmazsa» deb, nart söz bardı. Karaçaynı-Malkarnı kişige derti, aman inneti cokdu. Alay a bizni tıñlaganıbıznı, sabırlıgıbıznı bir kavum «Karaçay-Malkar kızbaydı, duppukdu» deb alay añılaydı. «Cathan ögüznü üsüne süyelgen buzov kir eter» degenleydi iş.
«Novaya gazetada» Latıninanı cazganların neda «Kavkazweb» internet-saytda provokatsiyalanı KÇR-ni prezidenti bile bolmazmı? «Karaçaylıla hayuvanladıla. Tayakdan başha söz añlamayla ala. Cañız küçden korkalla ala. Abazalıla Ak Üynü küçlemesele, alaga rayon kim berlik edi? Karaçaylılanı ne cerleri, ne tarihleri, ne kulturaları cokdu. Bütev barın bizden sıdırıb algandıla...» Bıllay sözleni eşite bolmazmı prezident Batdı ulu?
Çerkes kullukçulanı, alimleni bir kavumu bir açıkdan, bir taşatın bizni bla ma bıllay kazavatnı bardıradıla. KÇR-ni prezidenti ala aythannı barın etib barganlıkga, «sav bol» degen cokdu, «taba bargan, çaba barır» degença etelle. «Bizni taş bla urgannı biz aş bla urub» küreşgenligibizge cuk türlenmeydi. 1926 cıldaça, soruvnu köndelen salırga kerekdi: birge caşav bolmay ese, ayırılırga kerekdi. Ansı bizge karşçı bu işleni ahırı aman bla boşalırga bollukdu. KÇR-de em köb sanlı halk da – Karaçay, em kıyın bolum da turgan da ol, at-bet atalgan, aman aytılgan da ol. Abhaziyada [başha kralda statusu belgili bolmagan bir davlu-davurlu respublika] sanatoriyni-soluv üynü satıb alırga KÇR-ni bücetinde millionla tabıladıla da, 20 cılnı içinde bir Karaçay ders kitab çıgarırga kapek-şay tabılmaydı. Abazalılaga rayon-bölge kurarga madar da, açha da tabıladı da, Nogay Türklege allay madar tabılmaydı. Stalinçi sürgünden sora Orta Aziyadan kayıtalmay turgan Karaçaylılanı Karaçayga kaytarırga madar tabılmaydı... Kucur tülmüdü bu?
Karaçay-Malkar intelligentsiya bir cumduruk bolub, bütev halkga da bolumnu açık etib, halkıbıznı-curtubuznu saklar, caklar canından küreşmese, kısha zamannı içinde kıyın, bek kıyın bolumga tüşerge bollukbuz. Bügünñü künübüz 1940-çı cıllaga uşagan bir zamandı. Olsagatda da Karaçaynı onovda turgan başçıları halkların tül, kullukların saklarga küreşgendile. Bügün da ne prezident [Karaçaylı], ne parlament [köbüsü Karaçaylı] Karaçay halknı, Karaçay curtnu saklar, caklar canından cuk etmeydile. Kıyınlık andadı. Bolumnu türlendirallık intelligentsiyadı [ol bar ese!]. Barından da alga, onovçulanı da bogurdaklarından alıb, hahay eterge kereklile Karaçay tilde cazgan cazıvçuladıla. Biz sagış etebizmi tamblabızga? Bügün oguna, Karaçay tilde cazgan koy, okugan da hazna cokdu. Iyıkga eki kere çıkgan gazetibizden sora nebiz bardı? Jurnal bolmasa, kitab çıkmasa, şkollada okuturga Karaçay ders kitabla bolmasala – ana til kalay saklannıkdı?
Malkar kalay saklanır, anı cerin, tavların da sıyırıb, can kaygılı etib tursala? Halkın caklagannı öltürüb barsala, halkın caklarıknı onovda tutmasala, Malkarnı tüzlük üçün küreşgen organizatsiyasın, gazetin südge-mahkemege berib, cabdırıb tursala... Duniyaga belgili jurnalist Politkovskaya da cazadı bu zatlanı üsünden «Novaya gazeta» atlı gazetde. Bügün Karaçay-Malkar halk bla küreşgen Orus kral tüldü, Kabartı-Çerkes kullukçulalla, alimlelle, cazıvçulalla... Orus kralnı da tavlu halkga üsdürüb küreşgen alalla.
Adamlıgıbız, halklıgıbız sınalgan bir közüv kelgendi. Biz mından arı, curtubuznu da başhalaga küçletmey, tilibiz, adetibiz-törebiz saklanıb caşarıkbızmı, tülbüzmü – soruv alayga cetgendi. Caşav-ölüm bazmanña minñenibizni añılab, örge kobmasak – tambla keç bollukdu. Kesibizni tamadalaga da, kralnı başına da bolumnu añılatırga kerekdi. Duşmanla bla Amantişle bolumnu başha türlü añılatalla – tıñılab tursak, tüb bollukbuz.
Cazılganña Koşak: Men bu açık mektubumda bizni halkga karşçı küreşgen cav avtorla cazgan ötürükleni da , kesibizni içibizden çıkgan «kalamçılanı» cañılıçların da [cañılıçla esele ala!], bir kesegin, koşmay-koratmay, bolganıça körgüztgenme. Duşman duşmanlıgın eter, ne da aytır – anı tohtatırga izley esek – barıbız da birigib aña karşçı tururga kerekbiz. Cañız, kesibizni içibizden amantişle çıkmazga kerekdile.
Alan kralıbız kalay çaçılganın alimle, tüz adamla da – barıbız da bilebiz. Alaniyanı em alga Çiñis Han abızırathandı, tüb etgen a – Timur bolgandı 1396-1397 cıllada. Ol zamanda halknı tavlada bir hurtdagısı sav kalgandı, kalganı kırılgandı emda cesir halda tışına sürülgendi. Artda ayaklanıb, es cıyıb, karıv alıb, Adurhay, Budiyan, Navruz, Tram degença kavumlaga başçılık etib, Karça Ata curtha alay kayıthandı. Özge, Curtubuznu tüzlerin Kabartı zat degença, başha kavumla küçleb turganların körgendi. Urub, Miñi Tavnu etegine ötüb, alayda halknı sav kalgan kesegine koşulub, cañıdan kral bolub, caşay başlagandıla. Tav kral Karaçay 15-çi ömürde kuralgandı. 1828 cıl Orus, kazavat etib kesine koşhunçu, 400 cılnı uzagına [1428-1828 cılla], Karaçay ençi kral bolub turgandı: kesine kişini cibermegendi, kişige casak tölemegendi... Bu birinçisi.
Ekinçisi da: Karaçay, Malkar deb eki halk cokdu, eki til cokdu – biz Türk tamırdan çıkgan bir halkbız: dinibiz, tilibiz, curtubuz, tarihibiz, adetibiz-törebiz da birdi. Bizni ekige bölgenle, bölünüb tururubuznu izlegenle da – cavladıla emda alaga satılgan amantişledile.
Üçünçüsü: Bizde bir kavum cazıvçu, alim arhivle bla tüz hayırlana bilmeydi. Arhiv kaynakladan-materialladan tüz oyum ete bilirge kerekdi. Ansı körgenin cazıb, çıgarıb barıv, alanı tüzge sanav – cañılıçdı. Söz üçün, kral halklaga, halkıbızga sürgün eter üçün, Stalinçi ibilis corukga razı bolmaganlanı kurutur üçün kallay ötürükleni kuraşdırganın bilebiz. Sora kral arhivlede zatlanı barın tüzge sanab, tüz fikir etmey tursak, kral halkıbızga cetdirgen kıyınlıklanı tüzge sanarga kerekbiz. Cavlarıbız etedile alay. Cañız bir Çuvut, Ermen cazıvçu, alim halkına aman aytdırlık tüldü, ne cerin, ne tilin, ne tarihin, ne kulturasın cav tübüne atarık tüldü. Bizde va bir-birle ceribizni , tarihibizni da, kulturabıznı, adabiyatıbıznı da, tab tişirıvlarıbıznı da honşulaga berirge, tebletirge hazırdıla. Ala ne üçün ete bolurla alay? Keslerin Karaçaylılaga tül, honşu halkladan çıkganlaga sanay bolurlamı? Karaçaynı tarihin, krallıgın da kesleri Karaçayga koşulgan künden başlaganları da anı üçün bolurmu? Goşayah Biyçeden başlab, Miñi Tavga birinçi çıkgan Haçir uluga deri bizni biyçeleribizni, cigitleribizni da başha halklaga berirge küreşgenle, tamırları ol halkladan bolub ete bolurlamı alay derigim keledi.
Törtünçüsü: Bizni bir kavum intelligentibiz, asrı ötsüzlükden ayunü-duşmannı kesin köre turganlay, ızın ızlarga küreşedi. Örge turub, erkişiça sermeşir ornuna, cav tübüne catıb, baş saklarga, caşav eterge küreşedi. Malkarnı cerin küçleb, rayonların, ellerin da kuralırga koymay, tavların da sıyırıb küreşedile cavla. İntelligentsiyabıznı bir kavumu va, curtunda caşayalmay, tışına kaçıb, «biz politikaga katışmaybız, biz duşmannı kulturabız bla horlab koyarıkbız» deb, aman katın artı bla korkuthança etedile. Sen tuvgan cersiz kalsañ, tilsiz kalsañ, krallıgıñ bolmasa, künden-keçege erib tas bolub barsañ, dagıda tıñılab tursañ – sora sen kallay erkişise, intelligentse, adamsa? Halkıñ, curtuñ da cav tübünde turganın köre turganlay, «kulturabız bla horlab koyarıkbız» deb, kesiñi, halknı da nek aldarga küreşese?
Beşinçisi: Busagatda cürekleri dinñe burulgan, kerti din bilim algan caş adamla köb bola baradıla. Alay a alanı arasında «halk, til, curt» nege kerekdi, biz cañız din üçün küreşirge kerekbiz» degenle bardıla. Alaga aytırım: tilsiz, curtsuz – adam, halk da bolmaydı. Din bizge nege kerekdi? – Biz Adam, Halk bolur üçün. Tili, Curtu bolmagan ne adam, ne halk körgenmisiz? Allahnı atı bla dinibizni, tinibizni, tilibizni, curtubuznu saklarga, koruvlarga borçlubuz. Karaçaynı Kadav Taşın ayak tübge atıb, cavga tebletib, barıb Kâbanı kara taşın calagandan, ne da kayda ese da cer eteginde «din kazavat» etgenden ne magana, ne hayır? İçkiçilikni, havlelikni, gudunu-urunu, murdarlıknı, mankurtluknu – har ne türlü amanlıknı kurutub kesibizden başlayık.
Altınçısı: Tış krallada caşaganla, Karaçay-Çerkes, Kabartı-Malkar cumhuriyetlede bola turgan işleden tolu haparlı tüldüle. Alanı köllerine bılay keledi: «Kabartı bla Malkarnı bir-birine üsdürüb turgan Orus imperiyadı. Ala birigib, azat bolur üçün küreşirge kerekdile»... Tüzü va başharak türlüdü. 1944 cıl Malkarnı sögüb, amanlab, Beriyaga «Malkarga sürgün eterge kerekdi» deb cazgan Kabartılı tamada Kumehov bolgandı. 1956-57 cıllada da Malkar halknı sürgünden ızına kaytartmaz dıgalas etib turganla Kabartı onovçula bolgandıla. Sürülgen halklaga Orus kral reabilitatsiya zakonnu çıgargandan sora da, Kabartı onovçula Malkarnı krallıgın, cerin, erkinligin sürgünñe deri bolganıça ızına süyelirge koymaydıla. Tüzlerin küçlegen bla kalmay, endi Malkarnı tavların da küçleb, sanı az bir halknı tüb etib küreşedile. Kralnı başçılarına Malkar sözün ötdüralmaydı, ne üçün deseñ ullu kral kulluklada işlegen Çerkeslile-Kabartılıla köbdüle. Alay bla bügün, sürgünden ızına kayıtalgan Malkar halk, onovu kesine kalmay, curtunda cersiz-curtsuz kala turadı. Terslik kimde bolganın aytdım.
Cetinçisi: Halkda açha-boçha cürütgen iş adamla da az tüldüle, alay a alanı köbüsü havlelikge açhaların kızganmaydıla, kultura işlege cetsele va – kan cavadı. Alaga aytırım: rıshı kele-kete turgan zatdı, tilibiz-kulturabız-namısıbız-betibiz bir ketse va, anı ömürde da ızına kaytaralmazbız. Har kim madarına köre halkıbıznı saklarga küreşeyik.
Segizinçisi: Halkga kıyınlık kesi allına cetib kalmaydı. Kar cıyıla kelib, kürt da alay üzüledi. Bizni cavlarıbız bizni kralga, başha halklaga da aman betden körgüzürge anı üçün dıgalas etedile. Bizni betibizge karanı cagıb, biz da anı keteralmay küreşebiz. Kralnı başına da, taşa organlaga da, bizni amanlab cazıb küreşedile haman. Alanı südlük-colluk eter ornuna, biz tıñılab turabız. Kullukda işlegen adamlarıbız – tamadalarıbız, onovçularıbız – keslerini başların, kullukların saklarga küreşgen bolmasa, halkların caklamaydıla. Tab, cavlaga koşulub, halklarına aman aytıb küreşedile. İntelligentsiya da, anı köre turganlay, halknı amantiş onovçulaga karşçı turguzmaydı, tab kapek-şay alır üçün ötürüknü cazıb, cayıb küreşedi. Ahırı ne bla boşaladı? Bütev halkga kıyınlık cetedi. Terslik a kimdedi – amantiş onovçulada-kullukçulada, haram, kızbay, satlık intelligentsiyada.
Karaçayga, Malkarga 1940-çı cıllada, bügünlede da cete turgan kıyınlıknı tıyılmaganı – intelligentsiyabıznı homuhlugundandı. Tüzün aytmasak, ömürde da tüzellik tülbüz. Halkın caklamagan tamada onovdan keterge kerekdi. Halkın caklamagan cazıvçu, alim, imam da törege tartılırga kerekdile. Örge turmasak – tübde kallıkbız. Kavkaz halklada bügün Karaçay-Malkar halkdan karıvsuz cokdu. Tegey da, Kabartı da, Çeçen, İnguş da bügün bizden oñludula. Krallıgı, askeri, savutu-sabası, bayragı, oraydası bolmagan halk – cañız bizbiz. Kalganla keslerin begitib, kıyın künñe hazırdıla. Curtubuzda Halk bolub caşarga izley esek, bu zatha da sagış eterge kerekbiz. Alda ne saklaganın kişi da bilmeydi. Har nege da tıyınşlı tüberça hazırlıkda tururga borçlubuz. Saklanırga başha col cokdu.
Toguzunçusu: Bütev duniyada caşagan Alanla – Karaçaylıla-Malkarlıla – birigirge kerekbiz, bir-biribizge boluşurga kerekbiz. Cavubuz kim, şohubuz da kim – bilirge kerekbiz. Bu katışhan duniyada tas bolub ketmeyik. Kayda caşasak da, Miñi Tavubuznu, Karaçay-Malkar curtubuznu, Karaçay-Malkar halkıbıznı unutmayık. İşge usta – işi bla, sözge usta – sözü bla, alim – bilimi bla, göceb – bilegi bla, har kim koldan kelgença kulluk eteyik az sanlı, köb kıyınlık körgen halkıbızga. Alay a iş sanda tüldü, ruhdadı: halk Halk bolmay, sürüv bolsa – teblened em zorlanad, halk sanı azdan horlanmaydı – iymanı azdan horlanad.
