Halköçlanı Hanapiyni caşı Hasan nazmuçudu, jurnalistdi, “Karaçay” degen camagat birigüvnü tamadasıdı. Birigüv 1993 cılnı avgust ayında işlep başlagandı. Hasannı 1978 cıldan beri va nazmuları, haparları, ilmu tintivleri Karaçayda, Malkarda, Dagıstanda, Çeçende, Kazahstanda, Türkde, Çuvaşiyada, Hakasiyada, Kırımda, Tatarstanda, Başkortostanda basmalaññandıla. Andan sora Hasan tış kırallada caşagan Karaçaylılanı bla Malkarlılanı, et, tukum cuvuklanı bir bir tübeşdirüv canı bla da iş bardıradı. Tış kırallada caşagan ahlularıbıznı da tizmesin kuragandı. 1998 cılda Azerbaycanda Türk milletleni cazıvçularını birigüvü kuralgandı.

ALAN BABAM ULLU ELDE SALGAN CERDE

Berberlanı Burhan

Süyegiñi, türsünüñü, haliñi da
Bügüññü biz söleşivçü tiliñi da
Sen koygança üsübüzde cürütebiz
Tuvduklaga saklar üçün küreşebiz

Halköçlanı Hasan

Halköçlanı Hanapiyni caşı Hasan nazmuçudu, jurnalistdi, “Karaçay” degen camagat birigüvnü tamadasıdı. Birigüv 1993 cılnı avgust ayında işlep başlagandı. Hasannı 1978 cıldan beri va nazmuları, haparları, ilmu tintivleri Karaçayda, Malkarda, Dagıstanda, Çeçende, Kazahstanda, Türkde, Çuvaşiyada, Hakasiyada, Kırımda, Tatarstanda, Başkortostanda basmalaññandıla. Andan sora Hasan tış kırallada caşagan Karaçaylılanı bla Malkarlılanı, et, tukum cuvuklanı bir bir tübeşdirüv canı bla da iş bardıradı. Tış kırallada caşagan ahlularıbıznı da tizmesin kuragandı. 1998 cılda Azerbaycanda Türk milletleni cazıvçularını birigüvü kuralgandı. Arı 35 cılga deri kirirge boladı. Hasan a ol birigüvnü pravlenini sıylı çlenidi.

Halköçlanı Hasan bizni bir talay soruvubuzga cuvap bergendi.

Hasan, sen başçılık etgen “Karaçay” degen camagat birigüvnü işi ne bla baylamlıdı?

Birinçiden, bizni birigüvübüz çıgarmaçılık iş bla küreşgen adamladan kuralgan edi, cazıvçuladan, suratçıladan, cırçıladan, alimleden, sportçuladan. Muratıbız, tuthan colubuz milletni ençiligin, til, niyet baylıgın saklargadı. Tarıhda, cırda, halknı tamırında bolgan işlege karargadı. Milletibizni kulturasın bayıklandırırgadı. Karaçay bla Malkarnı tili, adeti, cer-suv atları, ozgan tarıhı, ullu Türk duniyası bla birlikni belgileydi.
Biz bügün nart sözle dep aythanıbız miñ cıl alga cazılgan orta Türk klassikada (obşçe-Türkskaya klassika) bardıla. Söz oçün, bügün Kıtaynı içinde Vostoçnıy Turkestanda (Dogu Turkestan) 30 million uygurlu, kazahlı, uzbekli bardıla. Mahmut Kaşharlı, jazıvçu, XI ömürde caşagandı. Anı “Divan lügat- it Türk” degen kitabında biz bügün aytıvçu nart sözle bardıla. Türk duniyasını cañırıvu, bir birin tanıvu, halkla aralı organizatsiyalada Karaçay milletni keleçililigin cürütüvü bla baylamlıdı “Karaçay” degen birigüvnü işi.

Hasan, kallay Türk organizatsiyalanı aytırga bolluksa?

Duniyada köp türlü halkla aralı Türk organizatsiyala bardıla. Söz üçün, “Halkla aralı Türk assambleya”. Men anda 1997 cıldan beri vitse-prezident bolup işleyme. 1993 jıldan beri va anda Karaçaynı keleçisi bolganlay turama. Andan sora “Türk halklanı jaş tölüsünü halkla aralı organizatsiyası”. Anda da 1993 cıldan beri milletibizni keleçiligin cürütüp turganma. Busagatda va ol işni “Karaçay” birigüvübüzden caş teñim Semenlanı Raşid bardıradı. Dagıda “Türk halklanı predprinimatellerini birigüvün”, “Duniyanı Türk milletlerini üristlerini birigüvün”, “Türk sport olimpiada komitetni”, “''Türk kıralla bla kırallıkları bolmagan halklanı birigüvün” aytırga bollukdu. Bu iş bla men Amerikada, Frantsiyada, Türkde da bir talay kere bolganma. Andan sora halkla aralı Türk cıyılıvlarıbız Krımda, Kazanda, Ufada, Çeboksarıda, Bakuda, Mahaçkalada, Kazahstannı Turkestan şaharında, Bişkekde ete turgandıla. 1998 cılda va duniyanı Türk milletlerini keleçilerini cıyılıvların Karaçayda ötdürgen edyk.

Türk halklanı bıllay ullu işine koşulgan milletleni aytsañ edi.

Tolu kırallık cürütgen altı respublika bardı: Türkiya, Azerbaycan, Kazahstan, Kırgızstan, Turkmenistan, Uzbekistan. Andan sora Türk milletni bir kesegi Şimal Kipr degen Türk kıralnı kuragandı. Rosseyni subektlerinde bolganpa: Karaçay, Malkar, Nogay, Kumuk, Çuvaşiya, Tatarstan, Başkortostan, Altay, Hakasiya, Tuva, Yakutiya em dolganlıladıla. Avtonomiyaları bolmaganla televtla, şorla dep da bardıla. Ukrainada - krım tatarlıla bla karaimlıla, krımçakla. Moldaviyada- gagavzla. Burundan caşap turgan cerinde başha kırallanı sanında caşaganla - Kıtayda uygurlula, salarlıla. Afganistanda 6 million uzbek, turkmen, karakalpak caşaydıla. İrannı şimal Janında 20 milliondan aslam azerbaycanlı bardı. Buruññu cerinde caşagan Türk halklanı ayta tebresek, art cıllada bek seyir iş belgili bolgandı. Biz alimleden kıyırın eşite, iynaññan kıyın bolup turgan teoriyanı közübüz bla körüp, kolubuz bla tutduk. Amerika kontinentni Kanada, Meksika, ABŞ kıralarında burundan jaşagan eski milletleri Türk tilli bolganları açıklanıp, biri biribizni tabıp, ala da bizni cıyılıvlarıbızga koşulup başlagandıla. Dagıda diasporala Avstraliyada, Yevropada da köpdüle. Söz üçün, Germaniyanı Köln şaharında “Evropa-Türk islam birligi” dep ullu organizatsiya bardı. Ol yevropalı, talay million Türk tilli milletni birleşdiredi. Alay bla Yevropada em ullu diaspora Germaniyada 2 million bla carımdı. Andan sora da Gollandiyadan, Makedoniyadan, Bolgariyadan, Kosovodan, Polşadan, Litvadan da keledile.

Bıyıl 1999 cılnı sentyabr ayında Çeboksarı şaharda Türk duniyasını IX kurultayına da koşulduk. Anı işinde Karaçaynı carsıvlarına, problemalarına etap, eki begim alındı. Karaçayga kaygırıvnu belgisi bolup, Türk halklanı keleçilerini kelir cıyılıvların, 2000-çi cılda aprel ayda; Karaçayda ötdürürge onov etildi. Ol jıyılıv halkıbızga hayırlı öter üçün, aña tolu, teren hazırlanırga kerekbiz. Bir kere allay cıyılıvnu ötdürüp, sınavubuz bolganlıkga, endigi col andan da maganalı, kuralıvlu ötdürürge umut etebiz. Kısha aytsak, milletibizden ne kadar aslam adam cıyılıvubuznu işine koşulsa, allay bir igi bollukdu. Alay bla Karaçay-Malkarnı kallay teren tamırı bolganın, kallay köp cuvugu bolganın körgüztüp, milletibizni kölün kötürürgedi muratıbız.

Bu sagatda duniyada Türk halklanı sanı kallay birge cetedi?

Bütev Türk halklanı adam sanı 200 million çaklı bir boladı. Millet sanı degen zamanda, Amerikada caşagan Türk milletle az tintilgendile. Yevraziyada va 30-dan artık millet bolabız. XX ömür Türk duniyanı bek tozuragan, çaçılıp, bir birin tanımay, karıvsuz bolgan zamanına sanaladı. Bügün bizni ekonomika, kultura, politika, ilmu murdorunda birigüvübüz kerti ullu cürüş ala başlagañña sanayma. Kün çıgışnı; kün batışnı içinde da bek küçlü analitikle: “XXI ömür Türk duniyasını ömürüdü” degen oyumnu aytadıla. Biz a, Türk halkla, ol zatha iynanıp, uçunup işlerge, kerekbiz. “Karaçay” degen camavat birigüv, kuralgan cılından beri kıral bücetden az da boluşluk körmegendi. Karaçaylılık bla, kesini añısı bla talpıp boluşhanla bardıla ansı. Sav bolsunla dep, cürek ırazılıgımı bildireme alaga. Dagıda halkda: “Tay ösdürmegen atha minmez” degenley, caş tölübüznü üyretirge, tüz colga salırga küreşgenley tururga kerekbiz. Karaçay, Malkar ullu Türk tsivilizatsiyanı bir özegi bolganların añılap öserça tuvdukla. Bizni işibizni maganası da oldu.

Zaman Gazetesi

***

AЛAН БAБAМ УЛЛУ ЭЛДЕ СAЛГЪAН ДЖEРДE

Бeрбeрлaны Бурхан

Сюегинги, тюрсюнюнгю, халинги да
Бюгюннгю биз сёлешиучю тилинги да
Сен къойгъанча юсюбюзде джюрютебиз
Туудукълагьа сакълар ючюн кюрешебиз

Халкёчланы Хасан

Халкёчланы Ханапийни джашы Хасан назмучуду, журналистди, “Къарачай” дегeн джамагъат биригиуню тамадасыды. Биригиу 1993 джылны август айында ишлеп башлагъанды. Хасанны 1978 джылдан бери уа назмулары, хапарлары, илму тинтиулери Къарачайда, Малкъарда, Дагъыстанда, Чеченде, Къазахстанда, Тюркде, Чувашияда, Хакасияда, Кърымда, Татарстанда, Башкъортостанда басмаланнгандыла. Андан сора Хасан тыш къыраллада жашагъан къарачайлыланы бла малкъарлыланы, эт, тукъум джууукъланы бир бир тюбешдириу джаны бла да иш бардырады. Тыш къыраллада жашагъан ахлуларыбызны да тизмесин къурагъанды. 1998 джылда Азербайджанда тюрк миллетлени жазыучуларыны биригиую къуралгъанды. Ары 35 джылгъа дери кирирге болады. Хасан а ол биригиуню правленини сыйлы члениди.

Халкёчланы Хасан бизни бир талай сорууубузгъа джууап бергенди.

Хасан, сен башчылыкъ этген “Къарачай” деген джамагат биригиуню иши не бла байламлыды?

Биринчиден, бизни биригиуюбюз чыгъармачылыкъ иш бла кюрешген адамладан къуралгъан эди, джазыучуладан, суратчыладан, джырчыладан, алимледен, спортчуладан. Муратыбыз, тутхан джолубуз миллетни энчилигин, тил, ниет байлыгъын сакъларгьады. Тарыхда, джырда, халкъны тамырында болгъан ишлеге къараргъады. Миллетибизни культурасын байыкъландырыргъады. Къарачай бла Малкъарны тили, адети, джер-суу атлары, озгъан тарыхы, уллу тюрк дуниясы бла бирликни белгилейди.
Биз бюгюн нарт сёзле деп айтханыбыз минг джыл алгъа джазылгъан орта тюрк классикада (обще-тюркская классика) бардыла. Сёз очюн, бюгюн Къытайны ичинде Восточный Туркестанда (Догъу Туркестан) 30 миллион уйгъурлу, къазахлы, узбекли бардыла. Махмут Къашхарлы, жазыучу, XI ёмюрде джашагъанды. Аны “Диван люгъат- ит тюрк” деген китабында биз бюгюн айтыучу нарт сёзле бардыла. Тюрк дуниясыны джангырыуу, бир бирин таныуу, халкъла аралы организациялада къарачай миллетни келечилилигин джюрютюую бла байламлыды “Къарачай” деген биригиуню иши.

Хасан, къаллай тюрк организацияланы айтыргъа боллукъса?

Дунияда кёп тюрлю халкъла аралы тюрк организацияла бардыла. Сёз ючюн, “Халкъла аралы тюрк ассамблея”. Мен анда 1997 джылдан бери вице-президент болуп ишлейме. 1993 жылдан бери уа анда Къарачайны келечиси болгъанлай турама. Андан сора “Тюрк халкъланы жаш тёлюсюню халкъла аралы организациясы”. Анда да 1993 джылдан бери миллетибизни келечилигин джюрютюп тургъанма. Бусагъатда уа ол ишни “Къарачай” биригиуюбюзден джаш тенгим Семенланы Рашид бардырады. Дагъыда “Тюрк халкъланы предпринимательлерини биригиуюн”, “Дунияны тюрк миллетлерини юристлерини биригиуюн”, “Тюрк спорт олимпиада комитетни”, “''Тюрк къыралла бла къыраллыкълары болмагьан халкъланы биригиуюн” айтыргъа боллукъду. Бу иш бла мен Америкада, Францияда, Тюркде да бир талай кере болгъанма. Андан сора халкъла аралы тюрк джыйылыуларыбыз Кърымда, Къазанда, Уфада, Чебоксарыда, Бакуда, Махачкъалада, Къазахстанны Туркестан шахарында, Бишкекде эте тургъандыла. 1998 джылда уа дунияны тюрк миллетлерини келечилерини джыйылыуларын Къарачайда ётдюрген эдйк.

Тюрк халкъланы быллай уллу ишине къошулгъан миллетлени айтсанг эди.

Толу къыраллыкъ джюрютген алты республика барды: Тюркия, Азербайджан, Къазахстан, Къыргъызстан, Туркменистан, Узбекистан. Андан сора тюрк миллетни бир кесеги Шимал Кипр деген тюрк къыралны къурагъанды. Россейни субъектлеринде болгъанпа: Къарачай, Малкъар, Ногъай, Къумукъ, Чувашия, Татарстан, Башкъортостан, Алтай, Хакасия, Тува, Якутия эм долгъанлыладыла. Автономиялары болмагъанла телеутла, шорла деп да бардыла. Украинада - кърым татарлыла бла къараимлыла, кърымчакъла. Молдавияда- гагаузла. Бурундан джашап тургъан джеринде башха къыралланы санында джашагъанла - Къытайда уйгъурлула, саларлыла. Афганистанда 6 миллион узбек, туркмен, къаракъалпакъ джашайдыла. Иранны шимал Жанында 20 миллиондан аслам азербайджанлы барды. Буруннгу джеринде джашагъан тюрк халкъланы айта тебресек, арт джыллада бек сейир иш белгили болгьанды. Биз алимледен къыйырын эшите, ийнаннган къыйын болуп тургъан теорияны кёзюбюз бла кёрюп, къолубуз бла тутдукъ. Америка континентни Канада, Мексика, АБШ къыраларында бурундан жашагъан эски миллетлери тюрк тилли болгьанлары ачыкъланып, бири бирибизни табып, ала да бизни джыйылыуларыбызгьа къошулуп башлагьандыла. Дагъыда диаспорала Австралияда, Европада да кёпдюле. Сёз ючюн, Германияны Кёльн шахарында “Европа-тюрк ислам бирлиги” деп уллу организация барды. Ол европалы, талай миллион тюрк тилли миллетни бирлешдиреди. Алай бла Европада эм уллу диаспора Германияда 2 миллион бла джарымды. Андан сора да Голландиядан, Македониядан, Болгариядан, Косоводан, Польшадан, Литвадан да келедиле.

Быйыл 1999 джылны сентябрь айында Чебоксары шахарда тюрк дуниясыны IX къурултайына да къошулдукъ. Аны ишинде Къарачайны джарсыуларына, проблемаларына этап, эки бегим алынды. Къарачайгъа къайгъырыуну белгиси болуп, тюрк халкъланы келечилерини келир джыйылыуларын, 2000-чи джылда апрель айда; Къарачайда ётдюрюрге оноу этилди. Ол жыйылыу халкъыбызгъа хайырлы ётер ючюн, анга толу, терен хазырланыргъа керекбиз. Бир кере аллай джыйылыуну ётдюрюп, сынауубуз болгъанлыкъгъа, эндиги джол андан да магьаналы, къуралыулу ётдюрюрге умут этебиз. Къысха айтсакъ, миллетибизден не къадар аслам адам джыйылыуубузну ишине къошулса, аллай бир иги боллукъду. Алай бла Къарачай-Малкъарны къаллай терен тамыры болгъанын, къаллай кёп джууугъу болгъанын кёргюзтюп, миллетибизни кёлюн кётюрюргеди муратыбыз.

Бу сагъатда дунияда тюрк халкъланы саны къаллай бирге джетеди?

Бютеу тюрк халкъланы адам саны 200 миллион чакълы бир болады. Миллет саны деген заманда, Америкада джашагъан тюрк миллетле аз тинтилгендиле. Евразияда уа 30-дан артыкъ миллет болабыз. XX ёмюр тюрк дунияны бек тозурагъан, чачылып, бир бирин танымай, къарыусуз болгъан заманына саналады. Бюгюн бизни экономика, культура, политика, илму мурдорунда биригиуюбюз керти уллу джюрюш ала башлагъаннга санайма. Кюн чыгъышны; кюн батышны ичинде да бек кючлю аналитикле: “XXI ёмюр тюрк дуниясыны ёмюрюдю” деген оюмну айтадыла. Биз а, тюрк халкъла, ол затха ийнанып, учунуп ишлерге, керекбиз. “Къарачай” деген джамауат биригиу, къуралгъан джылындан бери къырал бюджетден аз да болушлукъ кёрмегенди. Къарачайлылыкъ бла, кесини ангысы бла талпып болушханла бардыла ансы. Сау болсунла деп, джюрек ыразылыгъымы билдиреме алагьа. Дагъыда халкъда: “Тай ёсдюрмеген атха минмез” дегенлей, джаш тёлюбюзню юйретирге, тюз джолгъа салыргъа кюрешгенлей турургъа керекбиз. Къарачай, Малкъар уллу тюрк цивилизацияны бир ёзеги болгъанларын ангылап ёсерча туудукъла. Бизни ишибизни магьанасы да олду.